شعر، رهایی‌ است


شعر
رهایی‌ است
نجات است و آزادی.
 
تردیدی‌ است
             که سرانجام
                            به یقین می‌گراید
و گلوله‌یی
            که به انجامِ کار
شلیک
می‌شود.
آهی به رضای خاطر است
از سرِ آسودگی.
 
و قاطعیتِ چارپایه است
به هنگامی که سرانجام
از زیرِ پا
        به کنار افتد
تا بارِ جسم
زیرِ فشارِ تمامیِ حجمِ خویش
درهم شکند،
اگر آزادیِ جان را
                    این
                       راهِ آخرین است.
 

 
مرا پرنده‌ ایی بدین دیار هدایت نکرده بود:
من خود از این تیره خاک
                             رُسته بودم
چون پونۀ خودرویی
که بی‌دخالتِ جالیزبان
                          از رطوبتِ جوباره‌ ایی.
 
این‌چنین است که کسان
مرا از آن گونه می‌نگرند
که نان از دست‌رنجِ ایشان می‌خورم
و آنچه به گندِ نفسِ خویش آلوده می‌کنم
هوای کلبۀ ایشان است؛
 
حال آن که
          چون ایشان بدین دیار فراز آمدند
آن
  که چهره و دروازه بر ایشان گشود
من بودم!

مرثیه


                                                                    در خاموشیِ فروغ فرخ‌زاد
به جُست وجوی تو
بر درگاهِ کوه می‌گریم،
در آستانۀ دریا و علف.
 
به جُست و جوی تو
در معبرِ بادها می‌گریم
در چارراهِ فصول،
در چارچوبِ شکستۀ پنجره‌یی
که آسمانِ ابرآلوده را
                        قابی کهنه می‌گیرد.
. . . . . . . . . .
 
به انتظارِ تصویرِ تو
این دفترِ خالی
                 تا چند
تا چند
       ورق خواهد خورد؟
 

 
جریانِ باد را پذیرفتن
و عشق را
که خواهرِ مرگ است. ــ
 
و جاودانگی
             رازش را
                      با تو در میان نهاد.
 
پس به هیأتِ گنجی درآمدی:
بایسته و آز انگیز
                   گنجی از آن‌دست
که تملکِ خاک را و دیاران را
                                 از این سان
                                            دلپذیر کرده است!
 

 
نام ات سپیده‌دمی‌ست که بر پیشانی‌ِ آسمان می‌گذرد
ــ متبرک باد نامِ تو! ــ
 
و ما همچنان
دوره می‌کنیم
شب را و روز را
هنوز را...

 

شبانه


پچپچه را
          از آن گونه
سر به‌هم‌اندرآورده سپیدار و صنوبر
                                         باری
که مگرْشان
به‌دسیسه سودایی در سر است
                                        پنداری
که اسباب چیدن را به نجوایند
                                   خود از این‌دست
به هنگامه‌یی
که جلوۀ هر چیز و همه چیز چنان است
که دشمنِ دژخویی
در کمین.
 
و چنان بازمی‌نماید که سکوت
به جز بایستۀ ظلمت نیست،
و به اقتضای شب است و سیاهی‌ است تنها
که صداها همه خاموش می‌شود
مگر شبگیر
            ــ از آن پیش‌تر که واپسین فغانِ «حق»
با قطرۀ خونی به نای‌اش اندر پیچد ــ،
مگر ما
من و تو.
 

 
و بدین نمط
             شب را غایتی نیست
                                       نهایتی نیست
 
و بدین نمط
ستم را
        واگوینده‌تر از شب
                             آیتی نیست.

با چشم‌ها...


با چشم‌ها
            ز حیرتِ این صبحِ نابه جای
خشکیده بر دریچۀ خورشیدِ چارتاق
بر تارکِ سپیدۀ این روزِ پابه‌زای،
دستانِ بسته‌ام را
آزاد کردم از
زنجیرهای خواب.
 
فریاد برکشیدم:

«ــ اینک
    چراغ معجزه
                  مَردُم!
    تشخیصِ نیم‌شب را از فجر
    در چشم‌های کوردلی‌تان
    سویی به جای اگر
    مانده‌ست آن‌قدر،
    تا
     از
      کیسه‌تان نرفته تماشا کنید خوب
    در آسمانِ شب
    پروازِ آفتاب را !
 
    با گوش‌های ناشنوایی‌تان
    این طُرفه بشنوید:
    در نیم‌پردۀ شب
    آوازِ آفتاب را!»
 

«ــ دیدیم
           (گفتند خلق، نیمی)
 
   پروازِ روشن اش را. آری!»
 
نیمی به شادی از دل
فریاد برکشیدند:

 
«ــ با گوشِ جان شنیدیم
    آوازِ روشن اش را!»

 
باری
من با دهانِ حیرت گفتم:

 
«ــ ای یاوه
              یاوه
                   یاوه،
                         خلایق!
    مستید و منگ؟
                         یا به تظاهر
    تزویر می‌کنید؟
    از شب هنوز مانده دو دانگی.
    ور تایب اید و پاک و مسلمان
                                       نماز را
    از چاوشان نیامده بانگی!»

 

 
هر گاوگَندچاله دهانی
آتش فشانِ روشنِ خشمی شد:

 
«ــ این گول بین که روشنیِ آفتاب را
    از ما دلیل می‌طلبد.»

 
توفانِ خنده‌ها...
 

«ــ خورشید را گذاشته،
                               می‌خواهد
    با اتکا به ساعتِ شماطه‌دارِ خویش
    بیچاره خلق را متقاعد کند
                                        که شب
    از نیمه نیز برنگذشته‌ست.»

 
توفانِ خنده‌ها...
 
من
درد در رگانم
حسرت در استخوانم
چیزی نظیرِ آتش در جانم
                             پیچید.
 
سرتاسرِ وجودِ مرا
                     گویی
چیزی به هم فشرد
تا قطره‌یی به تفتگیِ خورشید
جوشید از دو چشمم.
از تلخیِ تمامیِ دریاها
در اشکِ ناتوانیِ خود ساغری زدم.
 
آنان به آفتاب شیفته بودند
زیرا که آفتاب
تنهاترین حقیقتِ شان بود
احساسِ واقعیتِ شان بود.
با نور و گرمی‌اش
مفهومِ بی‌ریای رفاقت بود
با تابناکی‌اش
مفهومِ بی‌فریبِ صداقت بود.
 

 
(ای کاش می‌توانستند
از آفتاب یاد بگیرند
که بی‌دریغ باشند
در دردها و شادی‌هاشان
حتا
   با نانِ خشکِ شان. ــ
و کاردهایشان را
جز از برایِ قسمت کردن
بیرون نیاورند.)
 

 
افسوس!
           آفتاب
مفهومِ بی‌دریغِ عدالت بود و
آنان به عدل شیفته بودند و
اکنون
      با آفتاب‌گونه‌یی
                        آنان را
این گونه
      دل
         فریفته بودند!
 

 
ای کاش می‌توانستم
خونِ رگانِ خود را
من
   قطره
   قطره
   قطره
   بگریم
تا باورم کنند.
 
ای کاش می‌توانستم
                         ــ یک لحظه می‌توانستم ای کاش ــ
بر شانه‌های خود بنشانم
این خلقِ بی‌شمار را،
گردِ حبابِ خاک بگردانم
تا با دو چشمِ خویش ببینند که خورشیدِشان کجاست
و باورم کنند.
 
ای کاش
می‌توانستم!

شام گاهی


ــ نظر در تو می‌کنم ای بامداد
  که با همۀ جمع چه تنها نشسته‌ای!
 
ــ تنها نشسته‌ام؟
                     نه
  که تنها فارغ از من و از ما نشسته‌ام.
 

 
ــ نظر در تو می‌کنم ای
بامداد
  که چه ویران نشسته‌ای!
 
ــ ویران؟
        ویران نشسته‌ام؟
                            آری،
و به چشم‌اندازِ امیدآبادِ خویش می‌نگرم.
 

 
ــ نظر در تو می‌کنم ای
بامداد، که تنها نشسته‌ای
  کنارِ دریچۀ خُردت.
 
ــ آسمانِ من
               آری
  سخت تنگ‌چشمانه به قالب آمد.
 

 
ــ نظر در تو می‌کنم ای
بامداد، که اندُه‌گنانه نشسته‌ای
  کنارِ دریچۀ خُردی که بر آفاقِ مغربی می‌گشاید.
 
ــ من و خورشید را هنوز
  امیدِ دیداری هست،
  هر چند روزِ من
                    آری
                       به پایانِ خویش نزدیک می‌شود.
 

 
ــ نظر در تو می‌کنم ای
بامداد...

هملت


بودن
یا نبودن...
 
بحث در این نیست
وسوسه این است.
 

 
شرابِ زهرآلوده به جام و
شمشیرِ به‌زهر آب‌دیده
                           در کفِ دشمن. ــ
همه چیزی
             از پیش
                     روشن است و حساب‌شده
و پرده
      در لحظۀ معلوم
                          فرو خواهد افتاد.
 
پدرم مگر به باغِ
جتسمانی خفته بود
که نقشِ من میراثِ اعتمادِ فریب‌کارِ اوست
و بسترِ فریبِ او
                   کام گاهِ عمویم!
[من این همه را
                   به‌ناگهان دریافتم،
با نیم‌نگاهی
              از سرِ اتفاق
                            به نظّاره گانِ تماشا]
 
اگر اعتماد
           چون شیطانی دیگر
این
هابیلِ دیگر را
                     به
جتسمانی دیگر
به بی‌خبری لالا نگفته بود، ــ
خدا را
خدا را!
 

 
چه فریبی اما،
                چه فریبی!
که آن که از پسِ پردۀ نیمرنگِ ظلمت به تماشا نشسته
از تمامی‌ِ فاجعه
آگاه است
و غمنامۀ مرا
                  پیشاپیش
حرف به حرف
                بازمی‌شناسد.
 

 
در پسِ پردۀ نیمرنگِ تاریکی
                                   چشم‌ها
                                              نظارۀ دردِ مرا
سکه‌ها از سیم و زر پرداخته‌اند
تا از طرحِ آزادِ گریستن
در اختلالِ صدا و تنفسِ آن کس
که متظاهرانه
در حقیقت به‌تردید می‌نگرد
لذتی به کف آرند.
 
از اینان مدد از چه خواهم، که سرانجام
مرا و عموی مرا
                  به تساوی
در برابرِ خویش به کُرنش می‌خوانند،
هرچند رنجِ من ایشان را ندا درداده باشد که دیگر

کلادیوس
            نه نامِ عمّ
که مفهومی‌ است عام.
 
و پرده...
در لحظۀ محتوم...
 

 
با این همه
            از آن زمان که حقیقت
چون روحِ سرگردانِ بی‌آرامی بر من آشکاره شد
و گندِ جهان
             چون دودِ مشعلی در صحنه‌های دروغین
منخرینِ مرا آزرد،
بحثی نه
         که وسوسه‌یی‌ است این:
 

بودن
یا
نبودن.

و حسرتی


                                                                    (به پاسخِ استقبالیه‌یی)
۱
نه
این برف را
            دیگر
سرِ بازایستادن نیست،
 
برفی که بر ابروی و به موی ما می‌نشیند
تا در آستانۀ آیینه چنان در خویشتن نظر کنیم
                                                         که به وحشت
از بلندِ فریادوارِ گُداری
                         به اعماقِ مغاک
                                            نظر بردوزی.
 
باری
مگر آتشِ قطبی را
                      برافروزی.
که برقِ مهربانِ نگاهت
                           آفتاب را
بر پولادِ خنجری می‌گشاید
                               که می‌باید
                                            به دلیری
با دردِ بلندِ شبچراغی‌اش
                              تاب آرم
به هنگامی که انعطافِ قلبِ مرا
                                     با سختی‌ِ تیغۀ خویش
                                                                   آزمونی می‌کند.
 
نه
تردیدی بر جای بِنمانده است
مگر قاطعیتِ وجودِ تو
                         کز سرانجامِ خویش
                                                به تردیدم می‌افکند،
که تو آن جُرعۀ آبی
                          که غلامان
                                      به کبوتران می‌نوشانند
از آن پیش‌تر
              که خنجر
                        به گلوگاهِشان نهند.
 
 
۲
کجایی؟ بشنو! بشنو!
من از آن گونه با خویش به مهرم
که بسمل شدن را به جان می‌پذیرم
بس که پاک می‌خواند این آبِ پاکیزه که عطشانش مانده‌ام!
بس که آزاد خواهم شد
از تکرارِ هجاهای همهمه
                             در کشاکشِ این جنگِ بی‌شکوه!
 
و پاکیزگی‌ِ این آب
                  با جانِ پُرعطشم
 
کوچ را
      همسفر خواهد شد.
و وجدان‌های بی‌رونق و خاموشِ قاضیان
که تنها تصویری از دغدغۀ عدالت بر آن کشیده‌اند
به خود بازم می‌نهند.
 
 
۳
منم آری منم
               که از این گونه تلخ می‌گریم
که اینک
         زایشِ من
از پسِ دردی چهل‌ساله
در نگرانی‌ِ این نیم روزِ تفته
در دامانِ تو که اطمینان است و پذیرش است
که نوازش است و بخشش است. ــ
 
در نگرانی‌ِ این لحظۀ یأس،
که سایه‌ها دراز می‌شوند
و شب با قدم‌های کوتاه
                            دره را می‌انبارد.
 
ای کاش که دستِ تو پذیرش نبود
نوازش نبود و
               بخشش نبود
که این
       همه
           پیروزیِ حسرت است،
بازآمدنِ همه بینایی‌هاست
به هنگامی که
                 آفتاب
سفر را
        جاودانه
                بار بسته است
و دیری نخواهد گذشت
                           که چشم‌انداز
                                           خاطره‌یی خواهد شد
                                                                     و حسرتی
                                                                                 و دریغی.
 
که در این قفس جانوری هست
                                     از نوازشِ دستانت برانگیخته،
که از حرکتِ آرامِ این سیاه‌جامه مسافر
به خشمی حیوانی می‌خروشد.
 
 
۴
با خشم و جدل زیستم.
و به هنگامی که قاضیان
اثباتِ آن را که در عدالتِ ایشان شایبۀ اشتباه نیست
انسانیت را محکوم می‌کردند
و امیران
نمایشِ قدرت را
                  شمشیر بر گردنِ محکوم می‌زدند،
محتضر را
          سر بر زانوی خویش نهادم.
 
و به هنگامی که همگنانِ من
                                   عشق را
                                             در رؤیای زیستن
                                                                اصرار می‌کردند
 
من ایستاده بودم
تا زمان
       لنگ‌لنگان
                 از برابرم بگذرد،
و اکنون
        در آستانۀ ظلمت
زمان به ریشخند ایستاده است
تا منش از برابر بگذرم
و در سیاهی فروشوم
                          به دریغ و حسرت چشم بر قفا دوخته
آن جا که تو ایستاده‌ای.
 
 
۵
من درد بوده‌ام همه
من درد بوده‌ام.
گفتی پوست‌واره‌یی
                       استوار به دردی،
 
چونان طبل
خالی و فریادگر
[درونِ مرا
           که خراشید
 
تام
تام از درد
           بینبارد؟]
 
و هر اندامم از شکنجۀ فسفرینِ درد
                                             مشخص بود.
در تمامتِ بیداریِ خویش
هر نماد و نمود را
                    با احساسِ عمیقِ درد
                                               دریافتم.
 
عشق آمد و دردم از جان گریخت
خود در آن دَم که به خواب می‌رفتم.
آغاز از پایان آغاز شد.
 
تقدیرِ من است این همه، یا سرنوشتِ توست
یا لعنتی‌ است جاودانه؟
که این فروکشِ درد
خود انگیزۀ دردی دیگر بود؛
که هنگامی به آزادیِ عشق اعتراف می‌کردی
که جنازۀ محبوس را
از زندان می‌بردند.
 
نگاه کن، ای!
نگاه کن
        که چگونه
فریادِ خشمِ من از نگاهم شعله می‌کشد
چنان که پنداری
                  تندیسی عظیم
با ریه‌های پولادینِ خویش
                             نفس می‌کشد.
 
از کجا آمده‌ای
ای که می‌باید
                اکنونت را
                           این‌چنین
به دردی تاریک کننده
                         غرقه کنی! ــ
از کجا آمده‌ای؟
 
و ملال در من جمع می‌آید
و کینه‌یی دَم‌افزون
به شمارِ حلقه‌های زنجیرم،
چون آب‌ها
            راکد و تیره
                         که در ماندابی.
 
 
۶
نفسِ خشم‌آگینِ مرا
                         تُند و بریده
                                      در آغوش می‌فشاری
و من احساس می‌کنم که رها می‌شوم
و عشق
مرگِ رهایی‌بخشِ مرا
از تمامیِ تلخی‌ها
                     می‌آکند.
 
بهشتِ من جنگلِ شوکران‌هاست
و شهادتِ مرا پایانی نیست.

تمثیل


                                                          به پوران صلح‌کل و سیروس طاهباز
                                                          برای تمام صفا و محبتشان
در یکی فریاد
               زیستن ــ
[پروازِ عصیانی‌ِ فوّاره‌یی
که خلاصی‌اش از خاک
                           نیست
و رهایی را
            تجربه‌یی می‌کند.]
 
و شُکوهِ مردن
در فوارۀ فریادی ــ
[زمینت
        دیوانه‌آسا
                   با خویش می‌کشد
تا باروری را
             دست‌مایه‌یی کند؛
که شهیدان و عاصیان
                          یاران اند
که بارآوری را
               باران اند
                      بارآوران اند.]
 
زمین را
        بارانِ برکت‌ها شدن ــ
[مرگِ فوّاره
             از این‌دست است.]
ورنه خاک
           از تو
                باتلاقی خواهد شد
چون به گونۀ جوبارانِ حقیر مُرده باشی.
 

 
فریادی شو تا باران
وگرنه
مُرداران!

 

حکایت


اینک آهوبره‌یی
که مجالِ خود را
                   به تمامی
                              زمان‌مایۀ جُستجویش کردم.
 

 
خسته خسته و
                    پای‌آبله
تَنگ‌خُلق و
            تهی‌دست
از پَست‌ْ پُشته‌های سنگ
                             فرود می‌آیم
و آفتاب بر خط‌الرأسِ برترین پشته نشسته است
تا شب
        چالاک‌تَرَک
                    بر دامنه دامن گُستَرَد.
 

 
اکنون کمندِ باطل را رها می‌کنم
که احساسِ بطلانش
                         خِفت
پنداری بر گردنِ من خود می‌فشارد،
که آنک آهوبره
                 آنک!
زیرِ سایبانِ من ایستاده است
                                   کنارِ سبوی آب
و با زبانِ خشکش
بر جدارِ نمورِ سبو
                     لیسه می‌کشد؛
 
آهوبره‌یی
که مجالِ خود را به‌تمامی
                              زیان‌مایۀ جُستجویش کردم
و زلالی‌ِ محبتش
در خطوطِ مهربانی
                     که چشمانش را تصویر می‌کند
                                                           آشکار است.
 

 
آفتاب در آن سوی تپه
فروتر می‌نشیند.
مرا زمان‌مایه به آخر رسیده
که شب بر سرِ دست آمده است
و در سبو
جز به میزانِ سیرابیِ یک تن
                                  آب نیست

در آستانه


                                                          برای م. امید
نگر
تا به چشمِ زردِ خورشید اندر
                                    نظر
                                        نکنی
که‌ت افسون
               نکند.

بر چشم‌های خود
                      از دستِ خویش
                                       سایبانی کن
                                                    نظارۀ آسمان را
تا کلنگانِ مهاجر را
                        ببینی
                              که بلند

از چارراهِ فصول
در معبرِ بادها
رو در جنوب
همواره
               در سفرند.

دیدگان را به دست
                        نقابی کن
تا آفتابِ نارنجی
به نگاهی ت
                افسون
                          نکند،
تا کلنگانِ مهاجر را
                       ببینی
                               بال‌دربال
که از دریاها همی گذرند. ــ
از دریاها و
            به کوه
که خوش به‌غرور ایستاده است؛

و به تودۀ نمناکِ کاه
بر سفرۀ بی‌رونقِ مزرعه؛

و به قیل و قالِ کلاغان
در خرمن‌جای متروک؛

و به رسم‌ها و
بر آیین‌ها،
بر سرزمین‌ها.

و بر بامِ خاموشِ تو
                        بر سرت؛

و بر جانِ اندُه‌گینِ تو
که غمین نشسته‌ای
                         هم از آن گونه
                                       به زندانِ سال‌های خویش.

و چندان که بازپسین شعلۀ شهپرهاشان
در آتشِ آفتابِ مغربی
                         خاکستر شود،
اندوه را ببینی
                 با سایۀ درازش
که پاهم‌پای غروب
لغزان
       لغزان
               به خانه درآید
و کنارِ تو
در پسِ پنجره بنشیند.

او به دستِ سپیدِ بیمارگونه
دستِ پیرِ تو را...

و غروب
بالِ سیاهش را...